Pionieren in de jeugdzorg met Marcel ter Wal

Ik ben Marcel ter Wal en al 24 jaar werkzaam in de jeugdzorg. De afgelopen tijd was ik werkzaam als praktijkleider bij het Jeugdexpertteam (Jet) van de gemeente Leeuwarden, en vanaf 1 mei 2024 begin ik via Swung als Jeugdconsulent bij de gemeente Veendam.

Ik ben per toeval in de jeugdzorg beland. Ik sprak een oude voetbalmaat en hij vertelde me over zijn werk. Op dat moment bezorgde ik pakketten en ik twijfelde of ik dat mijn hele leven wilde blijven doen. Hij vroeg me om eens op zijn werk te komen kijken en toen wist ik meteen: dit is iets voor mij.

Ik begon bij Groot Emaus Ermelo, waar ik mijn mbo- en hbo-diploma SPHW haalde. Daar bleef ik uiteindelijk twaalf à dertien jaar werken. Daarna werkte ik drie jaar als voogd bij William Schrikker (WMC) in Friesland. Vervolgens maakte ik de overstap naar jeugdbescherming Groningen en Drenthe, waar ik uiteindelijk in Heerenveen belandde als jeugdconsulent. Ik begeleidde twee trainees negen maanden lang via Swung bij William Schrikker, en kwam uiteindelijk terecht als praktijkleider bij het Jeugdexpertteam van de gemeente Leeuwarden.

Wat kan je hierover vertellen?
Ik kies voor werk dat ik leuk vind, maar ik weiger betrokken te zijn bij ellende. Ik kan niet werken terwijl elders, in het ergste geval, een kind sterft. Of dat ik een ondersteuningsplan van zes kantjes moet schrijven voor een kind dat ongeneeslijk ziek is en zal komen te overlijden, omdat ik anders niet akkoord heb van ouders voor inzet van hulp.

Het kan niet zo zijn dat we door bureaucratie of wachtlijsten toelaten dat kinderen sterven of iets overkomt. Daar wil ik simpelweg niet aan meewerken. Ik vrees ook dat we door werkdruk dingen over het hoofd zien.

Dat is een heel goede vraag. Wat ik denk dat goed gaat in de jeugdzorg, is dat ik soms bespeur dat sommige, met name consulenten, ook bij gezinsvoogden, een beetje buiten de boekjes durven of buiten de geijkte paden durven te treden. Die vrijgevochten geesten zijn er wel en die zou je eigenlijk moeten verzamelen in één team of als voorbeeld laten gelden.

Wat vind je van deze aanpak?
Ik ben ervan overtuigd dat gemeentes niet geschikt zijn voor de jeugdzorg. Ze zijn er niet op ingericht en hebben niet de benodigde expertise. In de ambtenarij moeten beslissingen genomen worden die over verschillende lagen gaan, elk met hun eigen belangen, en gemeentes hebben vaak weinig kennis van de jeugdzorg. Zolang er zoveel lagen zijn, zal het niet goed werken. Vaak wordt er alleen gekeken naar cijfers. Jeugdzorg is een apart vakgebied. Bij een vorige opdrachtgever hadden we niet eens onze eigen ruimte; we deelden die met het callcenter. Privacy was dan ver te zoeken.

Ik geloof echt dat als je jeugdzorg bij de gemeente wilt onderbrengen, je een team nodig hebt dat echt gespecialiseerd is in de complexere casuïstiek en daarnaast een team dat zich bezighoudt met lichtere casuïstiek, beschikkingen etc. Daarnaast een goede samenwerking met de huisartsen, zij zijn vaak de grootste verwijzers naar de jeugdzorg.

En dan de administratieve rompslomp. Klein voorbeeld waar ik mij aan erger is het Persoonsgebonden Budget (PGB). Wanneer ouders een PGB krijgen moeten zij een budgetplan inleveren bij de gemeente, daarnaast een zorgplan bij de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Komt de jeugdconsulent ook nog eens met een ondersteuningsplan! Voor wie, waarom en hoeveel tijd had de consulent kunnen besteden aan het bovengenoemde baby’tje.

Ik hoop uiteindelijk eens bij een kleinere gemeente terecht te komen, waar het echt een bende is. Waar ik dan de vrijheid krijg om te zeggen: ‘Dit is hoe we het gaan aanpakken.’ Ik zou daar willen werken met een paar goede medewerkers, zoals bijvoorbeeld een Imke of een Aracely, en misschien met een paar trainees. En dan gewoon tegen de manager zeggen: ‘Als je echt succes wilt hebben, moet je het anders aanpakken dan andere gemeentes.

Ik heb daar zeker hele mooie dingen zien gebeuren. Bijvoorbeeld wanneer twee families, zowel van vaders- als moederskant, recht tegenover elkaar stonden maar uiteindelijk zeiden: “Shit, die Marcel had wel gelijk.” Families erkennen vaak ook zelf dat er problemen zijn bij de ouders. En dan realiseren ze zich: “We moeten nu wel de schouders eronder zetten.” Dat is hartstikke mooi!

Verliepen zulke situaties altijd op die manier?
Nee, het gebeurt ook dat we de meldcode moeten volgen en dan zijn we verplicht om bepaalde stappen te nemen.

Hoe kijk jij naar de meldcode?
Ik krijg jeuk van de meldcode, ik snap dat het er is. Maar ik geloof sterk dat als je consulenten hebt die echt willen investeren in gezinnen, die gewoon zeggen: “Prima dat de meldcode er is, maar ik ga wat meer tijd investeren in dit gezin.” Ik wil meer zien van: kunnen we hier iets anders regelen?. In plaats van meteen op te schalen en in het ergste geval het een paar weken later net zo snel weer terug te krijgen. Weer verloren tijd.

Ik zou liever zien dat consulenten meer tijd krijgen, dus eigenlijk een kleinere caseload. Ik denk dat je veel aan de voorkant moet afhandelen, eerst naar de huisarts gaan en dan blijft er een expertiseteam over dat de complexere taken oppakt.

Ik heb ooit aan collega’s gevraagd: “Zouden jullie willen dat ik of een van onze collega’s langskomt als je een opvoedingsvraag hebt?” Honderd procent zei ‘nee’. Dus hoewel we het idee hebben dat het helpend is om als jeugdconsulenten bij gezinnen te zijn, wil niemand het zelf. Dat vind ik lastig. Dus misschien moeten we in plaats daarvan zeggen: als de huisarts grotere problemen ziet, schakel dan jeugdexpertise in. Kortom, vanaf de huisarts naar jeugdhulp met expertise. En dan heb ik het niet over een beschikking even afgeven.

Zie je veel verschillen tussen die ervaringen?
Ja, ik zie wel verschillen. Wat mij opvalt aan Swung, is dat ik hier het gevoel heb dat ik meer vrijheid heb en dat er serieus naar mij geluisterd wordt. Als ik bijvoorbeeld op een opdracht zit waar ik voor mezelf niet langer een rol van toegevoegde waarde zie weggelegd, is dit altijd bespreekbaar en denkt Swung met mij mee.

Ik vond het eerste gesprek met Bas Kingma ook prettig, omdat ik het idee had dat er echt naar me werd geluisterd. Ik begrijp ook wel dat ik de jeugdzorg niet volledig kan veranderen, maar er is wel iemand die naar me luistert en begrijpt dat het gewoon een ontzettende bende is in de jeugdzorg. Hij begrijpt dat ik daar tegenaan wil schoppen en dan heb ik wel iemand nodig die achter mij staat. Het is fijn om gehoord te worden en ik hoop dat het iets oplevert.

Wat zijn jouw verwachtingen?
Ik ben wel heel benieuwd naar wat ze gaan coachen. Ben ik wel te coachen? Ik ben in dat opzicht wel een eigengereid persoon. Ik weet wel van mezelf dat er tijdens een gesprek een blinde vlek kan ontstaan.

Het vooroordeel dat ik bijvoorbeeld kan hebben tijdens een sollicitatiegesprek, gebaseerd op niets, ja, dat is wel een blinde vlek van mezelf. Maar ik ben ook 56 jaar oud, ja, dan ontstaan er patronen. Ik ben wel nieuwsgierig naar die blinde vlek en wat het ook betekent voor mijn werk. Daarom heb ik ook ja gezegd tegen dit programma, ik ben nieuwsgierig.

Interview geschreven door Doreen Jelsema en Niek Weistra.